Jaskra to zbiorcza nazwa dla grupy chorób, których wspólną cechą jest postępujące i nieodwracalne uszkodzenie nerwu wzrokowego, czego konsekwencją są zmiany w polu widzenia. W większości przypadków jaskra powstaje w wyniku wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego. Wczesne wykrycie i skuteczne leczenie są kluczowe, aby zapobiec utracie wzroku.

Jaskra zwykle daje zauważalne dla pacjenta objawy dopiero w bardzo zaawansowanym stadium, dlatego bardzo ważne jest regularne i dokładne badanie przeprowadzone przez doświadczonego okulistę, w szczególnie jeśli pacjent obciążony jest czynnikami ryzyka takimi jak np. jaskra w rodzinie, krótkowzroczność powyżej 3 dioptrii, zaburzenia gospodarki lipidowej, nieregulowane nadciśnienie tętnicze, czy zaburzenia krążenia obwodowego.

Rodzaje jaskry:

Jaskra pierwotna z otwartym kątem przesączania (JPOK) - najczęstsza forma jaskry, która rozwija się powoli i nie powoduje początkowo żadnych ostrych objawów. Większość przypadków jaskry należy do tej kategorii i może być w pewnym sensie porównana do nadciśnienia tętniczego, które nieleczone może początkowo nie sprawiać większych problemów, ale istotnie zwiększa ryzyko zawału serca, udaru mózgu itp. Jeżeli rehabilitacja i zmiana nawyków po zawale czy udarze może pozwolić na powrót do zdrowia, tak leczenie jaskry pozwala jedynie hamować powstawanie nowych zmian, nie cofając już zaistniałych. W związku z tym, jedyną szansą na utrzymanie pola widzenia jest wczesna diagnoza i skuteczne leczenie.

Jaskra z zamkniętym kątem przesączania - występuje, gdy wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego jest powodowany zamknięciem kąta tęczówkowo – rogówkowego, czyli drogi odpływu cieczy wodnistej z przedniej komory oka. Ten rodzaj jaskry jest rzadszy, ale stanowi poważne zagrożenie dla wzroku. Do tej kategorii należy ostre zamknięcie kąta przesączania, potocznie nazywane czasem ostrym atakiem jaskry. Objawia się bardzo silnym bólem oka i głowy (nierzadko z wymiotami), poszerzoną, często owalną źrenicą niereagującą na światło i znacznym zamgleniem widzenia z pojawieniem się kół tęczowych przy patrzeniu na źródła światła. Ostry atak jaskry może być wywołany u osób predysponowanych np. wysoką nadwzrocznością, długim przebywaniem w pozycji twarzą w dół, w ciemnym pomieszczeniu lub po zastosowaniu leków rozszerzających źrenicę (stąd częste ostrzeżenia w ulotkach leków). Atak jaskry jest stanem nagłym i wymaga niezwłocznej interwencji okulistycznej. W tym rodzaju jaskry najczęściej wykonuje się irydotomię laserową, która znosi blok źreniczny, otwiera kąt przesączania i powoduje zniesienie bólu i poprawę ostrości wzroku. Ten typ jaskry jest jedynym rodzajem w pełni uleczalnym.

Jaskra wrodzona - występuje u niemowląt i małych dzieci, jest to rzadka forma choroby, która wynika z wrodzonej wady strukturalnej oka.

Jaskra wtórna - jest wynikiem innych chorób ogólnoustrojowych lub chorób oczu. Spotykamy jaskrę barwnikową w zespole rozproszonego barwnika, jaskrę w zespole pseudozłuszczenia, jaskrę pourazowę, czy jaskrę posterydową. Szczególnym przypadkiem jest też jaskra złośliwa (niereagująca na leczenie).

Diagnostyka jaskry odgrywa kluczową rolę w wczesnym wykrywaniu i zapobieganiu dalszemu postępowi choroby.

Główne metody diagnostyczne to:

Badanie ciśnienia wewnątrzgałkowego (tonometria) - to podstawowe badanie, wykorzystywane do oceny ciśnienia w oku. Zwykle przeprowadza się je za pomocą podmuchu powietrza (air puff) lub tonometru aplanacyjnego, który delikatnie dotyka powierzchni oka.

Pomiar grubości rogówki (pachymetria) – jej wartość wpływa na dokładność pomiaru ciśnienia wewnątrzgałkowego. Grubsza rogówka prowadzi do fałszywie zawyżonych wyników ciśnienia wewnątrzgałkowego, a cieńsza do jego niedoszacowania.

Ocena kąta przesączania (gonioskopia) i asOCT czyli tomografia przedniego odcinka oka - to badania, które pozwalają ocenić kąt między tęczówką a rogówką, czyli miejsce odpływu cieczy wodnistej z oka. Gonioskopia jest niezbędna do określenia, czy mamy do czynienia z jaskrą z otwartym, czy też zamkniętym kątem przesączania.

Badanie pola widzenia (perymetria) - to badanie, które ocenia obszar, z jakiego jesteśmy w stanie rejestrować bodźce świetlne i ich najmniejszą intensywność. Zawężenie, jak również zmniejszenie czułości obszarów w polu widzenia są związane z uszkodzeniem nerwu wzrokowego. Perymetria może wykryć utratę pola widzenia na bardzo wczesnym etapie, niezauważalnym przez pacjenta. Typowe defekty w polu widzenia (np.: poszerzenie ślepej plamki, mroczek łukowaty, schodek nosowy czy koncentryczne zawężenie pola widzenia) świadczą o istnieniu jaskry, a powtarzane w konkretnych odstępach czasu badania pozwalają na monitorowanie zmian chorobowych.

Badanie nerwu wzrokowego (oftalmoskopia) - pozwala na ocenę tarczy nerwu wzrokowego i wykrycie ewentualnych zmian charakterystycznych dla jaskry.

Optyczna koherentna tomografia (OCT) - to nieinwazyjna metoda obrazowania, która umożliwia ocenę struktury nerwu wzrokowego, warstwy włókien nerwowych (RNFL) i kompleksu komórek zwojowych (GCL) siatkówki. Badanie OCT jest obecnie priorytetowym w diagnostyce i monitoringu jaskry.

 

Leczenie jaskry:

Farmakoterapia: krople obniżające ciśnienie wewnątrzgałkowe – w większości przypadków jest to leczenie pierwszego rzutu. Mechanizm działania polega na obniżaniu produkcji cieczy wodnistej, ułatwianiu jej odpływu lub hamowaniu jej produkcji. Działania niepożądane są relatywnie łagodne. Najważniejszą rolę odgrywa systematyczne stosowanie.

Laseroterapia:  irydotomia stosowana w celu zniesienia bloku źrenicznego w jaskrze zamkniętego kąta przesączania, selektywna trabekuloplastyka (SLT) lub mikropulsowa trabekuloplastyka (MLT) ułatwiające odpływ cieczy wodnistej drogą naturalną w leczeniu jaskry otwartego kąta przesączania i niektórych rodzajów jaskry wtórnej.

Chirurgia: zabiegi chirurgiczne, najczęściej wykonywana trabekulektomia, czy implantacja zastawek,  oraz wiele nowszych metod (w tym tzw. MIGS, czyli metody małoinwazyjne) są stosowane w przypadku nieskuteczności leczenia zachowawczego i w stadiach bardzo W większości przypadków leczenie chirurgiczne tworzy nowe drogi odpływu cieczy wodnistej z oka w skutek wytworzenia przetoki poprawiającej odpływ cieczy z oka.